در طول تاریخ اسلام فتوحات و جنگهای زیادی میان مسلمانان با غیر مسلمانان در نقاط مختلف دنیا روی داده است که هر کدام از این نبردها دارای شرایط و ویژگیهای خاصی بوده‌اند. بعضی از این نبردها کاملاً مطابق با موازین شرعی و همراه با رأفت اسلامی روی داده‌اند که حقوق غیر مسلمانان رعایت گردیده و به رسمیت شناخته شده است و در مواردی هم در میان فرماندهان مسلمان احتمالاً کسانی بوده‌اند که به عدالت اسلامی کمتر توجه نموده باشند.
در میان فتوحات اسلامی سه فتح مهم و مقدس وجود دارد که حائز اهمیت فراوانی است. و کلیه مؤرخین اسلامی و غیر اسلامی بسیار به نیکی از آنها یاد می‌کنند: یکی فتح مکه در دوران رسول الله(ص) و دیگری فتح بیت‌المقدس چه در زمان خلافت حضرت عمر (رض) و چه فتح آن توسط صلاح‌الدین ایوبی.
نوشتار زیر در پی آن است که به مناسبت سالگرد فتح بیت‌المقدس توسط صلاح‌الدین ایوبی شمه‌ای از این افتحار عظیم را بیان نماید و سپس مقایسه‌ای داشته باشد میان فتح مکه توسط پیامبر (ص) و فتح بیت‌المقدس توسط صلاح‌الدین ایوبی.
در اینجا به تاریخ بیت‌المقدس از آغاز تا دوران جنگهای صلیبی نخواهیم پرداخت چون تاریخی بسیار مفصل دارد. این نوشتار صرفا بر آن است تا شمه‌ای از فتح بیت‌المقدس در زمان سلطان صلا ح الدین ایوبی و بعد از جنگهای صلیبی را بیان نماید.
جنگهای صلیبی به سلسله حملاتی گفته میشود که اروپای مسیحی طی دو قرن علیه آسیای مسلمان پی ریزی کرد تا هم بیت‌المقدس را تصرف نماید و هم از پیشرفت و نفوذ اسلام در سرزمینهای مسیحی جلو گیری نماید.
مورخان در باره علل و دلایل بروز جنگهای صلیبی به موارد زیادی اشاره نموده‌اند: از جمله: فتوحات مسلمانان در شرق و غرب و گسترش سلطه آنها در روم شرقی و اروپای جنوبی، نفوذ دامنه قدرت مسلمانان تا اسپانیا و ایتالیا و جزیره‌ی سیسیل، موجبات نگرانی اروپایی‌‌ها را فراهم کرده بود. لذا اروپای مسیحی به دنبال بهانه‌ای بود تا از پیشروی مسلمانان جلوگیری به عمل آورد. وبرای این کار احساسات مسیحیان را نسبت به بیت‌المقدس تحریک نمودند «هانس ابرهارد مایر» نویسنده مسیحی می‌گوید: «حتی صرف طنین نام بیت‌المقدس می‌بایستی برای مردم سده‌ی یازدهم درخشندگی و شکوهی جادویی داشته باشد، که ما از احساس آن ناتوانیم. این نام واژه‌ای کلیدی بود که افزون بر ایجاد واکنش روانی، تصوری از نکات مرگ و رستاخیز را مجسم می‌کرد. البته مردم این دوران شهری را در فلسطین تصور می‌کردند که در آنجا عیسی مسیح رنج کشیده، درگذشته، دفن شده، ودگرباره عروج کرده است. اما بالاتر از این در چشم دل، شهر آسمانی بیت‌المقدس را با دروازه‌‌هایی از یاقوت کبود و دیوارها و میادین چهارگوش پوشیده از سنگهای درخشنده‌ی گرانبها در ذهن خود مجسم می‌کردند.»(1)
اشغال بیت‌المقدس توسط صلیبی‌‌ها
«سیلوستر دوم » که در اواخر قرن دهم میلادی (993-1003) بر مسند پاپی کلیسای روم جلوس کرد به فکر تسخیر بیت‌المقدس افتاد، اما چون نیروی کافی در اختیار نداشت به حیله متوسل شد بدین ترتیب در سال 1002 میلادی به زیارت بیت‌المقدس رفت و در بازگشت گروهی از رسته‌‌های نظامی فرانسوی و ایتالیایی را به نام زوّار که در زیر لباس خود سلاح حمل می‌کردند به سواحل فلسطین فرستاد. اما این سپاهیان براثر سرمای شدید و طوفانهای شن و سنگ ریزه که در بیابانهای فلسطین به راه افتاده بود وحشت کردند و با عجله بازگشتند. کشیشان شایعه کردند که حوادث مزبور علائم ظهور حضرت مسیح است و بشارت دادند که بزودی حضرت عیسی مسیح در فلسطین ظهور خواهد کرد. این شایعات باعث شد مسیحیان زیادی برای تماشای ظهور حضرت مسیح (ع) روانه بیت‌المقدس شوند. پس از این شایعات پاپ‌‌ها به تحریک مردم مخصوصا طبقه عوام و بی سواد و گرسنه اروپا پرداختند تا آنها را به سوی قدس به حرکت درآورند. علاوه بر این با دعوت به جهاد سیل عظیمی از جمعیت را به سوی بیت‌المقدس روانه ساختند. بلاخره بعد از سه سال راهپیمایی و جنگ و گریز از اردوی عظیم و میلیونی صلیبی‌‌ها چهل هزار نفر از آنان در ششم ژوئن 1099 میلادی به بیت‌المقدس رسیدند (2).
انان پس از ورود به بیت‌المقدس وارد مسجد الاقصی شدند «و به کشتار زاهدان و عابدان مسلمان پرداختند تمام معتکفین در مسجد را قتل عام نمودند و بیش از هفتاد هزار نفر از مسلمانان که در میان آنان تعداد زیادی دانشمند و پیشوای دینی وجود داشت را به قتل رساندند و تعداد زیادی از ساکنان بیت‌المقدس وطن را ترک کردند.» (3)با این توصیف اگر حمله صلیبی‌‌ها به بیت‌المقدس را با ورود حضرت عمر (رض) به‌این شهر در سال 15 هجری مقایسه کنیم به تفاوت رفتار مسلمانان با رفتار اروپائیان مسیحی پی خواهیم برد. زیرا حضرت عمر (رض) با عطوفت اسلامی با ساکنان آنجا برخورد نمود وبا بررسی رفتار بسیار والای این شخصیت بی نظیر تاریخ اسلام که قسمتی از آن در منشوری به اسم (امان نامه عمر ) متجلی است در خواهیم یافت که عظمت دین اسلام چه تاثیری بر اندیشه مسلمین نهاده است که رفتار رهبرانشان تا ابد الگوی ملت‌‌های جهان است واکنون با ورود صلاح‌الدین ایوبی که در ادامه شرح آن خواهد آمد متوجه خواهیم شد این فتح که با کمال نیک رفتاری و بدون خونریزی انجام گرفت، چه تفاوتهایی با وحشی گری‌‌ها و خشونت صلیبی‌‌های آن زمان دارد که امروز ادعای پیشینه‌ی تمدن کهن خود می‌کنند.
ظهور صلاح‌الدین ایوبی
یوسف بن ایوب معروف به صلاح‌الدین ایوبی در سال 1138 میلادی مطابق با 532 هجری در شهر تکریت مرکز کردستان آن روز واقع در ساحل شرقی رود دجله به دنیا آمد.«صلاح‌الدین کرد بود، اما پدرش به بغداد مهاجرت کرده و در آن جا به وسیله یکی از دوستانش که در دربار ترکان سلجوقی صاحب نفوذ بوده حکومت قلعه‌ی مستحکم شهر زادگاهش را به دست آورد، و پس از آن به عنوان حاکم بعلبک منصوب شد. صلاح‌الدین در همان شهرتعلیم و تربیت یافت > ابتدا با آموزش‌‌های صوفیانه آشنا شد که بر پایه آن باید همه مظاهر دنیوی را تحقیر کرد و روح را متوجه خدا ساخت و خویشتن را از علایق مادی و جسمانی رهایی بخشید تا به ذات خداوندی ملحق شد. صلاح‌الدین در سن 17 سالگی با پدرش که به حکومت دمشق منصوب شده بود به ان شهر رفت و به دربار نورالدین زنکی راه یافت. صلاح‌الدین جوان در میان اطرافیان سلطان وظیفه‌ای بر عهده نداشت، لذا او فرصت یافت تا تحصیلات خود را تکمیل کند > پس از مدتی نورالدین اورا همراه عمویش اسد الدین شیرکوه به مصر فرستاد. هدف نور الدین از حمله به مصر حفظ و حراست اسلام در برابر دسیسه چینی‌‌های مسیحیان در آن کشور بود زیرا اطلاع یافته بود که پادشاه اورشلیم ( بیت‌المقدس ) با خلیفه فاطمی پیمان اتحاد امضا کرده است. »(4)
اسد الدین شیرکوه از عزیمتش به مصر استفاده کرد و اوضاع کشور مصر را بررسی نمود، و به‌این نتیجه رسید که برای غلبه بر صلیبی‌‌ها باید ابتدا بر مصر چیره شد. لذا سعی کرد فتح مصر را نزد نورالدین آسان جلوه دهد. در نتیجه نورالدین در سال 562هجری به فرماندهی اسد الدین شیرکوه و همکاری صلاح‌الدین به مصر حمله کرد وزیر فاطمی از همپیمانان صلیبی درخواست کمک کرد. دو لشکر در فلات مصر نزدیک (المنیه ) در برابر هم صف آرایی کردند و سپاه شام در سال 563 با برتری کامل پیروز شد سپس سپاه شام اسکندریه را فتح نمود و اسد الدین برادر زاده اش صلاح‌الدین را حاکم آنجا کرد و خلیفه فاطمی مجبور شد شیرکوه رابه عنوان وزیر اعظم منصوب کند. اما وی بعد از دو ماه وفات یافت و العاضد بالله خلیفه فاطمی صلاح‌الدین را جانشین او کرد »(5)
در مراحل بعد صلاح‌الدین در قاهره دستور داد که در خطبه‌‌های نماز جمعه به جای ذکر نام خلیفه فاطمی، نام خلیفه عباسی ذکر شود. این اقدام صلاح‌الدین ضربه بسیار بزرگی بر خلیفه فاطمی مصر وارد نمود. پس از مدتی خلیفه فاطمی مصر وفات یافت و صلاح‌الدین در سن 35 سالگی بر تخت سلطنت مصر جلوس کرد و سلسله‌ایوبیان را بنا نهاد.
«صلاح‌الدین حکام و فرمانروایان را به اطاعت خود در آورد و فتنه‌‌های داخلی را فرو نشاند و آنگاه جنگهای خود را با صلیبی‌‌ها آغاز نمود و تمام شهرهای صلیبی نشین را یکی پس از دیگری فتح نمود و شهر طبریه را به راحتی فتح نمود (گی دی لوزینیان ) پادشاه صلیبی مقیم بیت‌المقدس خود را برای مقابله با صلاح‌الدین آماده نمود اما پس از نبردی سخت شکست خورد و خود و عده‌ای از سپاهیانش به اسارت در آمدند و صلیب بزرگ مقدس که همراه آنان بود به دست صلاح‌الدین افتاد. »(6)
فتح بیت‌المقدس توسط صلاح‌الدین ایوبی
صلاح‌الدین پس از فتح عسقلان و شهرهای اطراف آن به طرف بیت‌المقدس حرکت کرد ودر ارتفاعات اطراف شهر سنگر گرفت و پیکی با این پیام برای صلیبی‌‌های داخل شهر فرستاد « او قصد خونریزی در معبد مقدس و حرم شریف ندارد، و بهتر است که مدافعان شهر خود را تسلیم نمایند و هر مقدار پول و زمین که می‌خواهند برای خود بردارند، اما آنها نپذیرفتند »(7)بنابراین صلاح‌الدین صبح روز جمعه پانزدهم رجب سال 583هجری حمله به شهر را آغاز نمود. صلیبی‌‌ها هرچه در توان داشتند برای مقابله با سپاه صلاح‌الدین آماده کردند.
صلاح‌الدین شهر را در ناحیه شمالی محاصره نمود، نبرد با شدت هرچه تمام تر آغاز گردید و به رویارویی تن به تن انجامید و سر انجام نشانه‌‌های شکست در لشکر صلیبی‌‌ها آشکار شد « صلیبی‌‌ها تقاضای صلح کردند، اما صلاح‌الدین وحشی گری‌‌های آنان در سال 492 هجری هنگام اشغال بیت‌المقدس را به آنان یاد آوری کرد و صلح را نپذیرفت، سپس فرمانده آنان (بالیان ) خود را به حضور صلاح‌الدین رساند و با عجز و التماس، تقاضای آتش بس نمود، سرانجام صلاح‌الدین پذیرفت »(8)اما برای قرار داد صلح شروطی را مطرح کرد از جمله: «اهالی شهر هرجا که می‌خواهند بروند و هر یک از مردان ده دینار، زنان پنج دینار و کودکان هر کدام دو دینار به عنوان جزیه بپردازند و از بیت‌المقدس خارج شوند، هر کس تا چهل روز این کار را انجام دهد نجات یافته است، و اگر انجام ندهد به بندگی در خواهد آمد > بالیان سی هزار دینار به جای فقرا پرداخت کرد »(9) بدین گونه در روز دوم اکتبر سال 1187 میلادی مطابق بیست و هفتم رجب سال 583 هجری سلطان صلاح‌الدین ایوبی توانست فلسطین را از اشغال صلیبی‌‌ها آزاد سازد و عده زیادی از قاضیان و فقیهان و شاعران از مصر و سوریه شتابان به بیت‌المقدس آمدند تا به نامدارترین سلطان سلاطین تبریک بگویند.
صلاح‌الدین همراه سپاه خود ساده و بی تکلف وارد شهر شد و برخلاف عملکرد صلیبی‌‌ها در اشغال بیت‌المقدس که قتل عام زیادی به راه‌انداخته بودند، مطلقا در فکر انتقام بر نیامدو به مسیحیان اجازه داد هر چه دارایی دارند با خود بردارند و از شهر بیرون بروند سپس مسجد صخره و مسجد الاقصی را تطهیر نمود و در روز جمعه در مسجد الاقصی نماز جمعه اقامه نمود و بعد از تعمیر ویرانی‌‌ها عازم شهر صور شد. سر انجام سلطان صلاح‌الدین ایوبی قهرمان نامدار جهان اسلام پس از 26 سال حکمرانی در سن 57 سالگی بر اثر بیماری و تب شدید در بیست و هفتم صفر سال 589 هجری وفات نمود و دنیای اسلام در غم و اندوه‌این مجاهد نستوه فرو رفت شاعران زیادی در مدح و همچنین در رثای صلاح‌الدین شعرها سروده‌اند که بعد از مدائح نبوی و مدح خلفای راشدین بیشترین اشعار در وصف صلاح‌الدین ایوبی سروده شده‌اند.
نظر به اهمیت شهر بیت‌المقدس از نظر تاریخی و دینی و همچنین رافت و عدالت اسلامی بسیاری از تاریخ نگاران و نویسندگان و شاعران فتح بیت‌المقدس توسط صلاح‌الدین ایوبی را مشابه فتح مکه توسط پیامبر اسلام می‌دانند زیرا قدس از نظر اسلام به چند دلیل جایگاه بسیار والایی دارد. یکی اینکه: قدس قبله اول مسلمین است و بر اساس منابع تاریخی به مدت چهار سال و چهار ماه ( سه سال در مکه مکرمه و شانزده ماه در مدینه منوره ) مسلمانان رو به قدس نماز می‌خواندند تا اینکه‌ایه ١٥٠ سوره بقره نازل شد و خداوند امر فرمود که به طرف مسجد الحرام (کعبه در مکه ) نماز بخوانید
دومین دلیل برای اهمیت بیت‌المقدس نزد مسلمانان این است که‌این شهر سرزمین اسراء و معراج رسول الله (ص) است اسراء همان معجزه پیامبر گرامی اسلام است که به دستور خداوند از مسحد الحرام شبانه به بیت‌المقدس حرکت نمود که‌این امر بر اساس تدبیر الهی و حکمت ربانی انجام گرفت. این مهم بیانگر انتقال رهبری دینی جهان از بنی اسرائیل به امتی جدید و پیامبری جدید و کتابی جدید است قرآن کریم مبدا و مقصد این سفر را در نخستین آیه‌ای که به اسم این سفر (اسراء ) نامیده شده است آورده است.
دلیل سوم برای اهمیت و ارزش این شهر از دیدگاه اسلام وجود مسجد الاقصی در این شهر است زیرا اولین شهر مقدس در اسلام مکه است به خاطر جود مسجد الحرام و دومین شهر مقدس مدینه منوره است به خاطر وجود مسجد النبی و سومین شهر بیت‌المقدس است به خاطر وجود مسجد الاقصی در آن حدیثی از پیامبر اسلام (ص) روایت شده است که می‌فرماید: خواندن یک نماز در مسجد الحرام برابر است با صد هزار نماز در مساجد دیگر است و خواندن یک نماز در مسجد النبی برابر با هزار نماز و خواندن یک نماز در مسجد الاقصی برابر خواندن پانصد نماز در سایر جاهاست. علاوه بر آن این شهر محل ظهور پیامبران الهی و نزول خیر و برکت فرآوان است
فتح بیت‌المقدس به مثابه فتح مکه
نظر به اهمیت بیت‌المقدس و آزاد شدن این شهر از اشغال صلیبی‌‌ها، شاعران مسلمان عصر ایوبی فتح آن را شبیه فتح مکه در دوران رسول الله(ص) دانسته‌اند. این دو فتح می‌توانند از جنبه‌‌های مختلفی شبیه هم باشند که بصورت مختصر اشاره خواهیم داشت یکی اینکه قدس قبله اول مسلمین مدتی در اشغال صلیبی‌‌ها بود و مسلمانان دراز دست دادن آن بسیار اندوهگین و ناراحت بودند و مکه هم محل بعثت پیامبر اسلام بود و کعبه قبله مسلمین در اختیار مشرکین قرار داشت و مهاجرین صدر اسلام با ناراحتی و از روی اجبار شهر را ترک کردند و بازگشت دوباره به‌این شهر به آرزوی همه آنان تبدیل شده بود. پس از این منظر که هر دو قبله مسلمین مدتی در اشغال مشرکان بوده‌اند فتح این دو شهر قابل مقایسه خواهد بود.
نکته دوم در رابطه با تشابه میان این دو فتح به مسئله‌ی بعد از فتح بر می‌گردد، پیامبر اسلام (ص) هنگامیکه مکه را فتح نمود «به طرف بیت العتیق حرکت کرد و به طواف پرداخت و در حین طواف بت‌‌های اطراف را می‌شکست، با پشت کمانش بت‌‌ها را بر زمین می‌زد و می‌شکست سپس در کعبه را گشود و تمام بت‌‌ها را محو کرد. صلاح‌الدین با تاسی از این اقدام رسول الله (ص) هنگام فتح بیت‌المقدس به مسجد الاقصی رفت و صلیب و ناقوس را که بر سقف آویزان شده بود از بین برد و مسجد را کاملاًاز هر نوع نمادی پاک نمود.
نکته سوم که به عنوان وجه مشترک فتح بیت‌المقدس در دوران صلاح‌الدین با فتح مکه می‌توان ذکر نمود این است که پیامبر اسلام بعد از طواف کعبه بر سر در کعبه رفتند و فرمودند:لا اله الا الله صدق وعده و نصر عبده و هزم الاحزاب وحده " ای جماعت قریش فکر می‌کنید من با شما چکار می‌کنم ؟ گفتند: نیکی، برادری بخشنده و و فرزند برادری بخشنده، فرمود همان چیزی را به شما می‌گویم که یوسف به برادرانش گفت: کیفری ندارید، بروید همه آزادید.
صلاح‌الدین هم به عنوان شاگرد راستین پیامبر و مجاهد دلیر میدان جهاد هنگام فتح قدس ساده و بی تکلف وارد شهر شد و بر خلاف عملکرد صلیبی‌‌ها در اشغال بیت‌المقدس، به مسیحیان اجازه داد هرچه دارایی دارند با خود بر دارند و از شهر بیرون بروند وسپس بدون هیچگونه خونریزی به طرف مسجد الاقضی و مسجد صخره رفت و بعد از تعمیر خرابی‌‌ها عازم شهر صور شد.
این اخلاق والای صلاح‌الدین ایوبی تعجب و تحسین همگان را در پی داشته است و این عملکرد او که در نهایت ادب و احترام و همراه با عفو بخشش بوده باعث شده که تاریخ نگاران و شعرا در آثار خویش این مهم را منعکس نمایند > یکی از شاعرانی که اتفاقا کاتب شخص صلاح‌الدین هم بوده است فردی است به اسم عماد الدین کاتب اصفهانی که بعد از این واقعه سروده‌ای برای خلیفه عباسی در بغداد فرستاده است که در آن فتح بیت‌المقدس توسط صلاح‌الدین را با فتح مکه توسط پیامبر (ص) شبیه هم دانسته است.
أبشِر بِفتح أمیرالمؤمنین أتی وّصیتهُ فی جمیع الارض جوَابُ
نّصرٌ أعاد صلاح‌الدین رونقه إیجازه بِبِلیغ القول أسهابُ
أحیا الهدی و أمات الشرکّ صارمهُ لقد تجلَی الهدی و الشرک مُنجاب ُ
بفنحه القدس للاسلام قد فُتحت فی قمع طاغیۀ الاشراک أبواب
فَفی موافقة البیت‌المقدس للبیت الحرام لنا تیهٌ و أعجابُ
والصخرُ والحجرُ الملثومُ جانبُهُ کلاهما لإعتمار الخلق محراب ُ
نفی من القدس صلباناً کما نُفیِت من بیت مکة أزلامٍ و أنصابُ(11)
ترجمه اشعار فوق: ای امیر المومنین بشارت بده به خاطر فتحی که آوازه آن تمام دنیا را در نوردیده است.
(صلاح‌الدین ) اسلام را زنده کرد و شمشیرش شرک را از بین برد، چون هدایت آشکار شد و کفر دور انداختنی است.
با فتح بیت‌المقدس برای اسلام، درهای نابودی مشرکین باز شده است.
در هماهنگی و تناسب میان بیت‌المقدس و بیت الحرام برای ما جای غرور و شگفتی و تعجب است.
صخره ( در قدس ) و حجر الاسود (در مکه ) که اطراف آن بوسیده میشود هر دو برای زیارت کنندگانشان محراب می‌باشند.
صلاح‌الدین صلیبیان را از قدس دور انداخت همانطور که ازلام و انصاب از بیت الحرام دور انداخته شدند.
ابن رشید النابلسی یکی دیگر از شاعران دوران صلاح‌الدین ایوبی است که شاهد فتح قدس بوده است می‌گوید اکنون زیارت کنندگان بیت‌المقدس باید مثل بیت الحرام احرام ببندند، بعد از فتح بیت‌المقدس صدای اذان از مناره‌‌های مسجد الاقصی شنیده میشود و میان صدای اذان و صدای ناقوس فرق بسیار است. 012)
همانطور که گفته شد بسیاری از شاعران هنگام سرودن این اشعار به تشابه میان فتح مکه و فتح بیت‌المقدس اشاره نموده‌اند حتی شاعری مانند ابن ساعاتی این پیروزی را به فتح المبین که اشاره به فتح مکه دارد تشبیه نموده است.
جلَت عزماتک الفتح المبینا فّقّد قرَت عیون المؤمنینا..
تهز معاطف القدس ابتهاجاً و ترضی عنک مکة و الجحونا
فلو أن الجهاد یطیقُ نطقاً لنادتک: أذخلوها آمنینا (13)
که‌این شعر مستقیماً به ایه ٢٧ سوره مبارکه فتح اشاره دارد که می‌فرماید: «لَّقَدْ صَدَقَ اللَّـهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ ۖ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاءَ اللَّـهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ ۖ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَٰلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا» شاعری دیگر به اسم شریف الجوانی درباره‌ی تشبیه میان فتح قدس و فتح مکه از سوره مبارکه نصر استفاده می‌کند.
قد جاء نصرُ الله ِ و الفتح الذی وعد الرسول فسبحوا واستغفروا
فُتِح الشام و طُهّر القدس الذی هو فی القیامة للأنام المحشر ُ.
پس نتیجه میگریم که ویژگیهای منحصر به فرد صلاح‌الدین از جمله: شجاعت، شهامت، اخلاص، فداکاری و ایمان عمیق وراسخ به دین مبین اسلام از وی فرماندهی بی نظیر ساخته بود که مانند مجاهدین صدر اسلام توانست افتخاری بزرگ، برای مسلمانان و تاریخ اسلام کسب نماید. ایشان علاوه بر این ویژگی‌‌ها دارای اخلاقی والا و رحم و شفقت و مهربانی فوق العاده‌ای بود که لشکر و ارتش نیرومند او از قومیت‌‌های مختلف اعم از کرد و ترک و عرب و فارس و.. پروانه وار گرداگر شمع وجود این شخصیت کم نظیر تاریخ اسلام گرد آمدند تا توانستند قبله اول مسلمین را از چنگال صلیبی‌‌ها رها سازند. وهم اکنون جهان اسلام بیشتر از هر زمان دیگرنیازمند اتحاد و همدلی و بازگشت به قرآن و پیروی از دستورات نبی مکرم اسلام است تا با اقتدا به فرماندهی همچون صلاح‌الدین ایوبی و اخلاص کامل بتواند بیت‌المقدس را به آغوش اسلام باز گرداند.
ارجاعات:
1-هانس آبرهارد مایر، جنگهای صلیب، ترجمه، دکتر عبدالحسین شاهکار ص 14 چاپ اول انتشارات دانشگاه شیراز 1371 ه ش
2 – حمیدی سید جعفر، تاریخ اورشلیم (بیت‌المقدس )صص 203 الی 210 چاپ اول، تهران، موسسه انتشارات امیر کبیر 1364.
3- ابن أثیر، عزالدین الحسن علی ابن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج 10 ص 282، بیروت، دار صادر 1979 م
4- آلبر شاندور، صلاح‌الدین ایوبی ترجمه، محمد قاضی ص 53، چاپ دوم، تهران، انتشارات زرین 1394 ه ش
5-همان، ص 64.
.6- حمیدی سید جعفر، همان ص 217.
7 – ابن أثیر، همان، ص 545.
8- حمیدی سید جعفر همان، ص 218.
9-.ابن أثیر، همان، ص547.
10- علی ناصف، منصور، التاج الجامع للاصول، ص 234چاپ چهارم، بیروت، دار أحیاءالتراث العربی، 1986. م.
11-ابو شامه المقدسی، شهاب الدین ابو محمد عبد الرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم المقدسی، کتاب الروضتین فی أخبار الدولتین (النوریة و الصلاحیة) ج 2، ص 102، قاهره مقبرة وادی النیل 1287 ه ق.
12- ابو شامه المقدسی. همان ص 118.
13 - ابن ساعاتی، بهاء الدین علی بن رستم خراسانی، دیوان ج 2، ص 406تحقیق انیس المقدسی، چاپ اول، بیروت، المطبعة الامریکانیة، 1939.
نظرات